Đau là một trải nghiệm phức tạp và nhiều mặt, có thể khác nhau rất nhiều ở mỗi người. Phân loại đau phù hợp là điều cần thiết để chẩn đoán chính xác, điều trị hiệu quả và cải thiện kết quả của bệnh nhân. Đau có thể được phân loại dựa trên thời gian, mức độ cơn đau, cơ chế gây đau hoặc vị trí cơ thể bị ảnh hưởng.
Dưới đây là 3 cách phân loại chính hiện được áp dụng phổ biến:
- Phân loại đau theo thời gian
- Đau cấp tính là đau mới xuất hiện, có cường độ mạnh mẽ, có thể được coi là một dấu hiệu báo động hữu ích
Thời gian: Ngắn, thường kéo dài dưới ba tháng.
Nguyên nhân: Thường liên quan đến một chấn thương hoặc bệnh lý cụ thể.
Mục đích sinh học: Có ích như một tín hiệu cảnh báo tổn thương hoặc chấn thương mô.
Triệu chứng: Có cường độ đau mạnh mẽ, thường giảm dần khi nguyên nhân gây đau được điều trị.
Ví dụ: Đau do phẫu thuật, đau do gãy xương, vết bỏng, vết cắt,…
- Đau mãn tính (chronic pain) là chứng đau dai dẳng tái đi tái lại nhiều lần
Thời gian: Kéo dài hơn ba tháng, thường không có nguyên nhân rõ ràng.
Nguyên nhân: Có thể liên quan đến tình trạng mãn tính, tình trạng viêm nhiễm kéo dài hoặc tổn thương thần kinh.
Mục đích sinh học: Thường không có mục đích bảo vệ và khó điều trị.
Triệu chứng: đau dai dẳng và có thể có cường độ khác nhau; có thể cản trở các hoạt động hàng ngày.
Ví dụ: Viêm khớp, Đau xơ cơ, Đau lưng mãn tính
- Phân loại đau theo cơ chế gây đau
- Đau cảm thụ (nociceptive pain): là đau do tổn thương tổ chức (cơ, da, nội tạng…) gây kích thích vượt ngưỡng đau.
Đau cảm thụ có 2 loại: đau thân thể (somatic pain) là đau do tổn thương mô da, cơ, khớp… và đau nội tạng (visceral pain) là đau do tổn thương nội tạng.
- Đau thần kinh (neuropathic pain): Là chứng đau do những thương tổn nguyên phát hoặc những rối loạn chức năng trong hệ thần kinh gây nên.
Đau thần kinh chia 2 loại:
- Đau thần kinh ngoại vi (peripheral neuropathic pain) do tổn thương các dây hoặc rễ thần kinh (Ví dụ: đau sau herpes, đau dây V, bệnh thần kinh ngoại vi do đái tháo đường, bệnh thần kinh ngoại vi sau phẫu thuật, bệnh thần kinh ngoại vi sau chấn thương…)
- Đau thần kinh trung ương (central neuropathic pain) do tổn thương ở não hoặc tủy sống (ví dụ: đau sau đột quỵ não, xơ não tủy rải rác, u não, chèn ép tủy…)
- Đau hỗn hợp (mixed pain): gồm cả 2 cơ chế đau cảm thụ và đau thần kinh.
Ví dụ: đau thắt lưng với bệnh lý rễ thần kinh, bệnh lý rễ thần kinh cổ, đau do ung thư, hội chứng ống cổ tay…
- Đau do căn nguyên tâm lý (psychogenic pain) là đề cập đến cơn đau thể xác chủ yếu gây ra hoặc trầm trọng hơn bởi các yếu tố tâm lý chứ không phải do chấn thương thể chất hoặc bệnh lý trực tiếp.
- Phân loại đau theo khu trú đau
- Đau cục bộ (local pain): là cảm nhận vị trí đau trùng với vị trí tổn thương.
Nguyên nhân: Thường liên quan đến tổn thương ở khu vực cụ thể đó.
Triệu chứng: Cơn đau có thể tập trung ở một vùng hoặc một cấu trúc.
Ví dụ: Đau răng, Căng cơ, Đau khớp
- Đau xuất chiếu (referred pain): là cảm nhận vị trí đau ở vị trí khác với vị trí tổn thương
Nguyên nhân: Thường do đường dẫn truyền thần kinh chung hoặc sự hội tụ của các tín hiệu thần kinh ở tủy sống.
Triệu chứng: Cơn đau được cảm nhận ở một vị trí cách xa vị trí xảy ra vấn đề thực sự.
Ví dụ: Cảm giác đau do đau tim ở cánh tay hoặc hàm, Đau vai do bệnh túi mật, Đau thần kinh tọa lan xuống chân do vấn đề về cột sống…
- Đau lan xiên: là cảm giác đau gây ra do sự lan tỏa từ một nhánh dây thần kinh này sang một nhánh thần kinh khác
Ví dụ khi kích thích đau ở một trong ba nhánh của dây thần kinh sinh ba (dây V) có thể đau lan sang vùng phân bố của hai nhánh kia.
Ngoài ra phân loại theo cường độ đau, ta có đau ở mức độ nhẹ, đau ở mức độ trung bình và đau ở mức độ nặng.
Phân loại đau là rất quan trọng để hiểu và quản lý cơn đau một cách hiệu quả. Bằng cách phân loại đau dựa trên thời gian, cơ chế gây đau, vị trí và cường độ, các chuyên gia y tế có thể điều chỉnh các phương pháp điều trị để giải quyết các loại đau cụ thể một cách chính xác hơn. Cách tiếp cận này không chỉ giúp giảm bớt sự khó chịu mà còn cải thiện chất lượng cuộc sống nói chung cho những người đang trải qua cơn đau. Cho dù đối với cơn đau cấp tính hay mãn tính, đau do cảm thụ hay đau do bệnh lý thần kinh, sự hiểu biết toàn diện về phân loại đau là bước đầu tiên để quản lý và giảm đau hiệu quả.
